ՏԵՂԵԿԱՆՔ
«ՀՀ կառավարության 1998 թվականի նոյեմբերի 27-ի N 753 որոշման մեջ լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ կառավարության որոշման նախագծի վերաբերյալ
Նախագծի ընդունման հիմնավորումը
«Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 2012 թվականի տարեվերջին կատարված փոփոխությունը նպատակ ուներ սահմանափակել ձեռքբերված վառելիքի (բենզին, դիզելային վառելիք, հեղուկ և բնական գազ) գծով ծախսերի չհիմնավորված նվազեցման հնարավորությունները և կանխել այդ գծով ավել ծախսերի հայտարարագրման չարաշահումները:
Նախագծի դրույթները
Նախագծով, ըստ էության, սահմանափակվում է շահութահարկ վճարողների կողմից փաստացի կատարված և փաստաթղթերով հիմնավորված վառելիքի գծով կատարված ծախսերը: Նախագծով նախատեսվում է, որ թույլատրվում է նվազեցնել վառելիք օգտագործող միջոցների տեխնիկական ցուցանիշներով հաշվարկված վառելիքի ծախսերի՝
- 50 տոկոսով՝ թեթև մարդատար ավտոմեքենայի համար,
- 100 տոկոսով՝ ավտոբուսի, բեռնատար և մասնագիտացված ավտոմեքենայի համար,
- 80 տոկոսով՝ միկրոավտոբուսի համար,
- 50 տոկոսով՝ բեռնատար ավտոմեքենան նպատակային նշանակությունից տարբերվող այլ նպատակով շահագործելու դեպքում:
Նախագծի իրավական հակասությունները
1. «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 2013 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած դրույթով կառավարությանը վերապահված է հարկման նպատակով սահմանել վառելիքի չափերի որոշման կարգ: Մինչդեռ, նախագծով առաջարկվող գործակիցները ինքնին նշանակում են, որ որոշմամբ, ըստ էության, սահմանվում են չափեր:
2. Նախագծով նախատեսված է շահութահարկ վճարողների կողմից հարկման նպատակով տրանսպորտային միջոցների վազքի հաշվառման քարտերի վարման պարտականություն (այդ թվում` հարկային մարմնի էլեկտրոնային համակարգում): Միաժամանակ, նախագծով նախատեսված հավելվածով նախատեսվում է սահմանել քարտի վարման ձև:
3. ՀՀ Սահմանադրության 5-րդ հոդվածի համաձայն պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններն ու պաշտոնատար անձինք իրավասու են կատարելու միայն այնպիսի գործողություններ, որոնց համար լիազորված են Սահմանադրությամբ կամ օրենքներով:
«Իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 68-րդ հոդվածի համաձայն ոչ ոք չի կարող կրել պարտականություններ, որոնք սահմանված չեն օրենքով, ինչպես նաև օրենքով ուղղակի նախատեսված դեպքերում` օրենսդրական այլ ակտերով: Պարտականությունների կատարման կարգը, պայմանները և ծավալը որոշում են օրենքով, իսկ օրենքով ուղղակի նախատեսված դեպքերում` օրենսդրական այլ ակտերով:
Հետևաբար, հաշվի առնելով, որ «Շահութահարկի մասին» ՀՀ օրենքի 16-րդ հոդվածի 1-ին կետի «ա» ենթակետով սահմանված դրույթով նախատեսված չէ ՀՀ կառավարությանը լիազորել հարկվող նպատակով սահմանել ձեռք բերված վառելիքի (բենզին, դիզելային վառելիք, հեղուկ և բնական գազ) համար չափերի սահմանման, ինչպես նաև շահութահարկ վճարողների համար տրանսպորտային միջոցների և հատուկ տեխնիկայի շահագործման քարտերի վարման պարտականություններ, ներկայացված նախագիծը հակասում է ՀՀ Սահմանադրությանը և օրենքներին:
Վառելիքի գծով ծախսերի վրա ազդող գործոնները
Որպես կանոն, վառելիքով շահագործվող տրանսպորային և հատուկ նշանակության միջոցները,երկարատև շահագործման ընթացքում, մաշվածությամբ պայմանավորված, վառելիքի ծախսի մասով շեղվում են նշված միջոցների գործարանային տեխնիկական ցուցանիշներից: Հետևաբար, նշված միջոցների շահագործման համար վառելիքի ծախսի փաստացի ցուցանիշները կարող են էականորեն տարբերվել գործարանային անձնագրային տեխնիկական ցուցանիշներից:
Բացի մաշվածությամբ պայմանավորված՝ վառելիքի փաստացի ծախսի գերազանցումը տեխնիկական ցուցանիշներից, գոյություն ունեն մի շարք այլ գործոններ, որոնք նույնպես էականորեն ազդում են վառելիքի փաստացի ծախսի մեծության վրա: Տեխնիական ցուցանիշներից վառելիքի ծախսը կարող է պայմանավորված լինել մասնավորեպես հետևյալ գործոններով՝
- եղանակային պայմաններ,
- տարածքի ռելիեֆ,
- ճանապարհների որակ,
- ճանապարհների թողունակության աստիճան,
- տրանսպորտային միջոցի բեռնվածության աստիճան,
- վառելիքի որակից,
- վառելիքի պակաս լիցքավորում,
- և այլն:
Վերը նշված որոշ գործոններ կարող են տեխնիկական ցուցանիշների համեմատությսմբ վսռելիքի ծախսն ավելացնել 10-20 տոկոսով (բեռնվածության աստիճանը, ճանապարհների ռելիեֆը և այլն): Ըստ որոշ գնահատականների հանրապետությունում գործածվող վառելիքի որակի պայմաններում վառելիքի փաստացի ծախսն տեխնիկակական տվյալներից կարող է շեղվել մինչև 25 տոկոս: Առնվազն մի քանի գործոն կարող է միաժամանակ առկա լինել, մասնավորապես վառելիքի որակ, պակաս լիցքավորում, տարածքի ռելիեֆ, ճանապարհի որակ: Նշված գործոնները օբյեկտիվ և սուբյեկտից են, իսկ սուբյեկտից գործոնների մի մասը կոնկրետ շահութահարկ վճարողի վարքագծով չեն կարող փոփոխվել:
Նոր հարկատեսակ
Առանց հաշվի առնելու վառելիքի ծախսի վրա ազդող գործոները, միայն տեխնիկական ցուցանիշները հիմք ընդունելով, այն էլ որոշ դեպքերում տեխնիկական ցուցանիշների միայն 50 տոկոսի չափով նվազեցման հնարավորության սահմանումը, անուղղակիորեն նշանակում է, որ պետությունը սահմանում է նոր հարկատեսակ 20 տոկոս դրույքաչափով՝ վառելիքի ծախսի շրջանառության համար հարկ, որի բազան հանդիսանում է այդ միջոցների տեխնիկական ցուցանիշների և փաստացի կատարված ծախսերի տարբերության չափով (առնվազն 50 տոկոս՝ թեթև մարդատար ավտոմեքենայի համար, առնվազն 20 տոկոս՝ միկրոավտոբուսների համար, առնվազն 50 տոկոս՝ բեռնատար ավտոմեքենան նպատակային նշանակությունից տարբերվող այլ նպատակով շահագործելու դեպքում):
«Doing Business»-ի ցուցանիշներ և գործարար միջավայր
Հաշվի առնելով, որ նախագծով նախատեսվում է հարկային մարմին ներկայացվող նոր հաշվետվության ձևի ներդում և նոր հաշվառման վարում, հաշվետվությունների քանակի և հաշվառման վարման վրա ծախսվող ժամանակի ավելացումը կարող է ազդել «Doing Business»-ի ցուցանիշների վատացմանը:
Շրջանառվող տարբերակը բարեխիղճ հարկ վճարողների համար սահմանափակում է փաստացի կատարված իրական ծախսերի նվազեցման հնարավորությունները, որը կարող է հարկային բեռն ավելացնել նրանց համար, որի արդյունքում էլ ավելի անհավասար պայմաններ կարող է ստեղծվել բարեխիղճ և ոչ բարեխիղճ հարկ վճարողների միջև:
Կիրառման արդյունավետություն
Շրջանառվող նախագիծը չի լուծում վառելիքի գծով ավել ծախսերի հայտարարագրման չարաշահումները: Թեթև մարդատար մարդատար ավտոմեքենայի համար տեխնիկական ցուցանիշի 50 տոկոսի չափով ծախսի նվազեցման սահմանափակումը կարող է բարեխիղճ և ոչ բարեխիղճ շահութահարկ վճարողներին ստիպել վառելիքի ծախսի կորուստները հարկման նպատակով չեզոքացնելու համար ՝
1. սեփական տրանսպորտային միջոցների փոխարեն տրանսպորտային ծառայություններ ստանալ այլ հարկ վճարողներից, որոնք, ի դեպ, հարկման ընդհանուր դաշտում չեն և նրանց ծառայությունների ավելացումը չի կարող գեներացնել լրացուցիչ հարկային մուտքեր,
2. բենզինով շահագործվող տրանսպորտային միջոցները շահագործել գազով, շարունակելով փաստաթղթավորոմը որպես բենզինով շահագործվող, բենզինի համապատասխան ծախսը նվազեցնելով, իսկ բենզինի կտրոններն առանց փաստաթղթավորման իրացնելով,
3. ավելացնել տրանսպորտային միջոցների ընթացիկ ծախսերը, այդ թվում այլ հարկ վճարողներից ստացվող ծառայությունների տեսքով, որոնք, ի դեպ, հարկման ընդհանուր դաշտում չեն և նրանց ծառայությունների ավելացումը չի կարող գեներացնել լրացուցիչ հարկային մուտքեր:
Հետևաբար, շրջանառվող տարբերակը չլուծելով ավել ծախսերի հայտարարագրման չարաշահումների խնդիրը, ընդամենը հարկ վճարողների վարքագծի փոփոխություն է ենթադրում, լրացուցիչ վարչարարական խնդիրներ առաջացնելով հարկ վճարողների և հարկային մարմնի համար՝ նվազեցնելով պետական կողմից իրականացվող վարչարարության արդյունավետությունը:
Կոռուպցիոն ռիսկեր և նախագծով չկարգավորված հարցեր
Պետության կողմից նոր սահմանափակումները բերում են նաև սահմանափակման հետ կապված չկարգավորված հարցերի առաջացմանև, ինչպես նաև ստուգումների ընթացքում հայեցողական որոշումների կայացման հնարավորության:
Նախագծով որոշ հարցեր կարգավորված չեն՝
- նախագիծը չի ներառում վառելիք օգտագործող բոլոր միջոցները,
- որոշ միջոցներ ունեն ծախսի միջակայք,
- թեթև մարդատար ավտոեմեքենաների տեխնիկական ցուցանիշները տրվում է են վարորդից բացի ևս մեկ մարդու բեռնվածության համար,
- վազքի ցուցանիշի չաշխատելու դեպքում կարգավորում սահմանված չէ,
- այլ հնարավոր դեպքեր, որոնք կարող են ի հայտ գալ կիրառության ընթացքում:
