ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆՆ ԱՌԸՆԹԵՐ

ՊԵՏԱԿԱՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿՈՄԻՏԵ

 

                                                                                                    

 

 

 

ԱԶԳԱՅԻՆ ԾՐԱԳԻՐ

ՀԱՐԿԵՐԻ ՎՃԱՐՈՒՄՆԵՐԻՑ ԽՈՒՍԱՓԵԼՈՒ, ԱՊՕՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ

(2013-2015 ԹՎԱԿԱՆՆԵՐ)

 

 

 

 

 

 

 

                                                         

 

ԵՐԵՎԱՆ-2013

 

 

 

 

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ

 

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ.. 2

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ.. 3

ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ.. 5

I.     ՆԵՐԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿ.. 6

II.   ՀԱՐԿԵՐԻ ՎՃԱՐՈՒՄՆԵՐԻՑ ԽՈՒՍԱՓԵԼՈՒ, ԱՊՕՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ.. 9

III.      ՀԱՐԿԵՐԻ ՎՃԱՐՈՒՄՆԵՐԻՑ ԽՈՒՍԱՓԵԼՈՒ ԱՊՕՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ.. 28

IV.      ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ.. 51

 

 

 

ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ

 

Տնտեսության կայունացման, առաջընթացի ապահովման, տարաբնույթ խնդիրների լուծման գործում չափազանց կարևոր դեր ունի երկրի հարկային համակարգը: ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն (այսուհետ` ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ), հանդիսանալով այդ համակարգի առանցքային մարմինը, իր հիմնական խնդիրն է համարում ապահովել ՀՀ պետական բյուջեի` հարկային և մաքսային մարմինների կողմից վերահսկվող եկամուտները:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ հարկային եկամուտների ապահովման հնարավոր երեք ուղիներից (որոնք են տնտեսական աճ, օրենսդրական փոփոխություններ` ուղղված հարկման բազայի ընդլայնմանը, վարչարարական միջոցառումներ` ուղղված ստվերային շրջանառությունների կրճատմանը) օրենսդրական փոփոխությունները կրում են սահմանափակ կիրառություն, հետևաբար ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ-ի հիմնական խնդրի լուծման առաջնային ուղիներից է հանդիսանում պայքարը հարկերի վճարումից խուսափելու դեպքերի, ապօրինությունների և ստվերային շրջանառությունների (այսուհետ` հարկային խախտումներ) դեմ: Նշված խնդրի լուծման անհրաժեշտությունը պայմանավոր­ված է մի շարք գործոններով, մասնավորապես`

• ինքնագնահատման սկզբունքի արմատավորում,
• տնտեսական հավասար մրցակցային պայմանների ապահովում,
• բյուջեի եկամուտների ավելացում:

Հարկերի վճարումից խուսափելը, ճիշտ և ժամանակին հարկային պարտավորություն­ները չկատարելը նույնացվում է ստվերային տնտեսության հետ, ինչը համակարգային և համալիր լուծում պահանջող խնդիր է: Առաջանում է գործադիր իշխանության տարբեր մարմինների համատեղ քայլերի իրականացման անհրաժեշտություն, ինչի արդյունքում միայն հնարավոր կլինի հաղթահարել առկա մարտահրավերները:

Կարևորելով այդ խնդիրը` ՀՀ կառավարությունն իր 18.07.2012 թվականի ՀՀ կառավարության ծրագրի մասին թիվ 730-Ա որոշմամբ հաստատված հարկային մարմնի կատարելագործման ուղղությունների շարքում որդեգրել է հարկեր/ՀՆԱ հարաբերակցության տարեցտարի ավելացման շարունակումը` հատկապես տնտեսական գործունեության ստվերային և ոչ ֆորմալ հատվածի կրճատման միջոցով: Հաշվի առնելով ՀՀ կառավարության որդեգրած ուղղությունները՝ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ–ն իր հարկային վարչարարության եռամյա /2012-2014թթ/ ռազմավարության հարկային հսկողության բաժնում շեշտը դրել է հարկերի վճարումից խուսափելու դեպքերի բացահայտման վրա, մասնավորապես` առաջնային համարելով կանխամտածված հարկային օրենսդրությունը խախտողների նկատմամբ խիստ հսկողության իրականացումը: Հարկային խախտումների, հանցագործությունների դեմ պայքարի այս ուղղություններն ամրագրվել են նաև ՀՀ նախագահի կարգադրությամբ հաստատված հարկային բարեփոխումների ծրագրում (ՀՀ նախագահի 18.05.2011թ թիվ ՆԿ-92-Ն Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հարկային և մաքսային համակարգերի բարեփոխումների 2011-2013 թվականների ծրագրերը հաստատելու մասին կարգադրություն):

Հարկային խախտումների դեմ պայքարի առաջնահերթությունից և կարևորությունից ելնելով՝ անհրաժեշտություն է առաջացել մշակել ծրագիր, որն ուղղված կլինի այդ խախտումների դեմ պայքարի գործուն մեխանիզմների սահմանմանը:

 

ԾՐԱԳՐԻ ՆՊԱՏԱԿԸ

 

Հարկերի վճարումներից խուսափելու, ապօրինությունների և ստվերային շրջանառության դեմ պայքարի ծրագրի նպատակն է ապահովել թափանցիկ բիզնես միջավայր և հարկման արդարացի սկզբունքներ բոլոր հարկ վճարողների համար:

Ծրագրի կիրառման առաջնային թիրախում կհայտնվեն այն հարկ վճարողները, ովքեր կանխամտածված և չարամտորեն խուսափում եմ իրենց հարկային պարտավորությունների ամբողջովին և ժամանակին կատարումից:

Հաշվի առնելով, թե հարկային խարդախությունները ինչպիսի բացասական ազդեցություն կարող են ունենալ ինչպես տնտեսության մրցակցային հարաբերությունների, ոչ ազնիվ խաղի կանոնների կիրառման, այնպես էլ հարկային եկամուտների ապահովման, ստվերային տնտեսության առաջացման տեսանկյունից, այս ծրագրով սահմանվել են մեխանիզմներ, որոնք առավելագույնս կսահմանափակեն հարկային խախտումների առաջացումը և, հետևաբար նաև, վերջինիս բացասական ազդեցությունը:

Հարկային խախտումների դեմ պայքարի ծրագիրը վեր է հանելու հարկային օրենսդրության և վարչարարության առումով հարկային խախտումների հիմնական տեսակները, ներկայացնելու է ՀՀ-ում խախտումների հետ կապված ընդհանուր իրավիճակը, ինչպես նաև սահմանելու է առաջիկա երեք տարիներին խախտումների դեմ պայքարի հիմնական ուղղությունները և միջոցառումները:

Ծրագրի իրականացման արդյունքում ակնկալվում է կրճատել տնտեսության ստվերային հատվածը, ամրապնդել հարկ վճարողների կողմից հարկերի ինքնուրույն հաշվարկման և վճարման մշակույթը, ապահովել արդար և մրցակցային տնտեսական դաշտ:

Ծրագիրը կրելու է շարունակական բնույթ և պարբերաբար վերանայվելու է` ելնելով առկա նոր մարտահրավերներից:

Հարկային խախտումների դեմ պայքարի մեխազնիմներ սահմանելիս աշխատանքները կտարվեն 2 ուղղություններով՝ օրենսդրական և վարչարարական:

 

1. I.ՆԵՐԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿ

 

Հաշվի առնելով հարկային խախտումների դեմ պայքարի մոտեցումների կիրառման համալիր մեխանիզմների սահմանման անհրաժեշտությունը` գործնականում տարբեր մարմիններ պետք է ներգրավված լինեն ստվերի դեմ պայքարի աշխատանքներին: Համալիր աշխատանքների արդյունքում հնարավորություն կստեղծվի արդյունավետ պայքարել ապօրինություների դեմ: Այս շղթայում հարկերի վճարումներից խուսափելու, ապօրինությունների և ստվերային շրջանառությունների դեմ պայքարի ծրագրով անդրադարձ է կատարվում ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ լիազորությունների շրջանակներում գտնվող հարցերի լուծմանը:

 

Հարկային խախտումների բացահայտմամբ զբաղվող ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ համապատասխան կառուցվածքային ստորաբաժանումներ

 

ՀՀ կառավարության 04.08.2008թ. թիվ 1005-Ն որոշմամբ հասատվել են ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ այն կառուցվածքային ստորաբաժանումները, որոնք իրականացնում են հարկային խախտումների բացահայտման և նախաքննման գործառույթներ`

• Քննչական վարչություն,
• Հետաքննության վարչություն,
• Օպերատիվ հետախուզության վարչություն,
• Մաքսանենգության դեմ պայքարի եվ կրկնակի մաքսային հսկողության վարչություն
• Ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչություն
• Իրավաբանական վարչություն:

 

	Խնդիրներ
Քննչական վարչություն	հարկային հանցագործություն­­ների և մաքսանենգության վերաբեր­յալ հարուցված քրեա­կան գործերով նախաքննու­թյուն, հարկային, մաքսային և այլ իրավա­խախ­տումների վերաբերյալ ստացված նյութերի նախապատրաստում հարկային հանցագործություն­ների, մաքսանենգության և այլ իրավախախտումների բացահայտ­­մանը, դրանց կանխարգելմանն ու խափանմանը և պետական բյուջեին հասցված վնասի վերականգնմանն ուղղված գործառույթներ հարկային հանցագործությունների և մաքսանենգության կանխարգելիչ միջոցներ
Օպերատիվ-հետախուզության վարչություն	Հարկային օրենսդրու­թյան պահանջների խախտում­ների նախազգուշացում, հայտնա­բերում, կանխում և բացահայտում Հարկային հանցագործություն­ների հայտնաբերում, բացահայտում, կանխում և խափանում: Հարկային հանցագործու-թյուններ կատարած և պատասխանատվությունից խուսափող անձանց հայտնաբերում այլ գործառույթներ
Հետաքննության վարչություն	Հարկային հանցագործություն­ների և դրանք կատարող անձանց բացահայտում, հանցագործության կանխում և խափանում: Հարկային հանցագործություն­ների գործերով հետաքննու­թյան կատա-րում Հարկային հանցագործություն­ներով պետությանը պատճառած վնասների վերականգնման միջոցների ձեռնարկում, Հարկային հանցագործություն­ների և հարկային օրենսդրության այլ խախտումների դեմ պայքար
մաքսանենգության դեմ պայքարի եվ կրկնակի մաքսային հսկողության վարչություն	Մաքսանենգության և այլ հանցագործությունների հայտնաբերում, բացահայտում, կանխում և խափանում, ՀՀ տնտեսական ինքնիշխանության, տնտեսական անվտանգության և ներքին շուկայի պաշտպանվածության ապահովում, Ահաբեկչության դեմ մղվող պայքարին աջակցում, միջազգային տրանսպորտային հաղորդակցության միջոցների գործունեության ապօրինի միջամտության կասեցում, Մաքսանենգության կամ մաքսային կանոնների խախտում նախապատրաստող, կատարող կամ կատարած անձանց մասին օպերատիվ տեղեկությունների ձեռքբերում:
Ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչություն	ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ հարկային մարմնի կողմից իրականացվող ստուգումների, ուսումնասիրությունների ծրագրերի կազմում, Հարկային հաշվանցումների ստուգումների և ուսումնասիրությունների նկատմամբ ընթացիկ հսկողության իրականացում, ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ ստորաբաժանումների կողմից իրականացվող ստուգումների, ուսումնասիրությունների ընթացքի և արդյունքների, դրանք օրենքով սահմանված կարգով և ժամկետներում իրականացնելու գործընթացի դիտարկում:
Իրավաբանական վարչություն	«Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» ՀՀ օրենսգրքի համաձայն իրականացվող վարչական վարույթների ընթացքում վարչական զանցանքների, և հարկային հանցագործությունների հայտնաբերում

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. II.ՀԱՐԿԵՐԻ ՎՃԱՐՈՒՄՆԵՐԻՑ ԽՈՒՍԱՓԵԼՈՒ, ԱՊՕՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

 

 

 

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Հայաստանի Հանրապետությունում կիրառվում են հարկային խախտումների տարբեր ձևեր (սխեմաներ): Դրանք կապված են ինչպես հարկերից խուսափելու, այնպես էլ ապօրինի և կեղծ ձեռնարկատիրություն իրականացնելու հետ: Խախտումների ձևերի գույքագրումը հնարավորություն կտա պարզելու տնտեսության մեջ իրականացվող հարկային խախտումների տեսակները, սխեմաները, որն էլ իր հերթին թույլ կտա կայացնել հիմնավոր որոշումներ դրանց դեմ արդյունավետ պայքարի իրականացման նպատակով:

 

 

 

 

 

 

Հարկային վարչարարության արդյունավետ իրականացման գործընթացի պարտադիր բաղկացուցիչ մաս է հանդիսանում պատասխանատվության միջոցների կիրառման համակարգը: Որպես կանոն, համարվում է, որ պատասխանատվության միջոցները նախ պետք է ունենան կանխարգելիչ նշանակություն, միաժամանակ նաև` պատժիչ իմաստ` ելնելով խախտման ծանրության աստիճանից, կարևորությունից, պարբերականությունից, վտանգավորությունից, միտումնավորությունից և այլն: Այդ իսկ առումով, հարկային պարտավորությունների կատարումը պետք է զուգորդվի կոշտ, սակայն խելամիտ պատասխանատվության միջոցների կիրառմամբ: Ընդ որում, որքան արդարացի ու պարզ են կիրառվող պատասխանատվության միջոցները, այնքան արդյունավետ է հարկ վճարողների կողմից հարկերի ինքնուրույն հաշվարկման և վճարման կիրառումը:

Պատասխանատվության միջոցների կիրառման համար անհրաժեշտ է հստակորեն տարանջատել հարկերից խուսափումներ, չարամտորեն խուսափումներ, հարկային խախտումներ, հարկային հանցագործություններ, հարկերի թաքցնում հասկացությունները:

Հայաստանի Հանրապետությունում հարկային խախտումների և հարկային հանցագործությունների դեմ պայքարի օրենսդրական դաշտը հիմնականում կարգավորում են.

-           «Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ» ՀՀ օրենսգիրքը,

-           «ՀՀ քրեական» օրենսգիրքը

-           «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքը,

-           առանձին հարկատեսակների մասին ՀՀ օրենքները,

-           առանձին ՀՀ օրենքներ, որոնք կանոնակարգում են, մասնավորապես` հսկիչ դրամարկղային մեքենաների կիրառման, ձեռնարկատիրական գործունեության ժամանակավորապես կասեցման, դրամարկղային գործառնությունների կարգավորման հետ կապված հարաբերությունները:

Հարկային հանցագործություն – հասկացությունը բառացիորեն ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված չէ:

Օրենսդրորեն սահմանված է միայն «Հանցագործություն» հասկացությունը (ՀՀ քրեական օրենսգրքի 18-րդ հոդված), համաձայն որի` «Հանցագործություն է համարվում մեղավորությամբ կատարված` հանրության համար վտանգավոր այն արարքը, որը նախատեսված է սույն օրենսգրքով»:

Հաշվի առնելով, որ ՀՀ քրեական օրենսգրքով, ըստ էության, որպես հարկային ոլորտին առնչվող հանցագործություններ սահմանվել են հետևյալ հոդվածներով, այն է` «Ապօրինի ձեռնարկատիրություն» (Հոդ. 188), «Կեղծ ձեռնարկատիրություն» (Հոդ.189), «Կանխամտածված սնանկություն» (Հոդ. 193), «Կեղծ սնանկություն» (Հոդ. 194) ,«Հարկերը, տուրքերը կամ պարտադիր այլ վճարումները վճարելուց չարամտորեն խուսափելը» (Հոդ. 205), «Ակցիզային դրոշմանիշներ և հսկիչ նշաններ (դրոշմապիտակներ) կեղծելը կամ իրացնելը» (Հոդ. 208), «Ակցիզային դրոշմանիշներ և հսկիչ նշաններ (դրոշմապիտակներ) օտարելը կամ ապօրինի ձեռք բերված ակցիզային դրոշմանիշներով և հսկիչ նշաններով (դրոշմապիտակներով) ապրանքներ դրոշմավորելը» (Հոդ. 209), «Ակցիզային դրոշմանիշներով և հսկիչ նշաններով (դրոշմապիտակներով) դրոշմավորման ենթակա չդրոշմավորված կամ չվերադրոշմավորված ապրանքներ իրացնելը» (Հոդ.210), «Ակցիզային դրոշմանիշներով և հսկիչ նշաններով (դրոշմապիտակ­ներով) դրոշմավորման կանոնները խախտելը» (Հոդ. 211), ապա կարելի է ենթադրել, որ հենց այդ հոդվածներով էլ սահմանված հանցագործության տեսակները պետք է համարել Հարկային հանցագործություններ:

Հարկային խարդախություն (tax fraud) – հասկացությունը բառացիորեն ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված չէ:

Միջազգային փորձը ընդհանուր առմամբ կիրառելի է համարում հետևյալ մոտեցումը.       «Հարկային խարդախու­թյուն նշանակում է ունենալ հարկային պարտավորություն, դրա կատարման հնարավորու­թյուն և չվճարել հարկը, ներառյալ` տարբեր կեղծիքների գործադրմամբ»:

Հարկերի վճարումից խուսափում (Tax avoidance) - հասկացությունը բառացիորեն ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված չէ:

Այս հասկացության սահմանման առումով կա ընդամենը ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ նախագահի 20.11.2009թ. N 3325-Ա հրամանով ձևակերպված մոտեցում, համաձայն որի`

«Հարկերի վճարումից խուսափումը» - հարկ վճարողի կողմից իր և (կամ) այլ անձի օգտին կատարվող, կանխամտածված, տնտեսապես չհիմնավորված ցանկացած գործողություն (գործարք, որոշումների կայացում կամ ցանկացած այլ միջոցառում) է` հարկերը չվճարելու, պակաս վճարելու կամ դրանց վճարման համար օրենսդրությամբ սահմանված ժամկետից ուշ վճարելու մտադրությամբ, որի իրականացման արդյունքում հարկ վճարողի և (կամ) այլ անձի համար գործարքի կատարման կամ որոշումների կայացման պահին նրա (նրանց) նկատմամբ կիրառելի հարկման ռեժիմի պայմաններում չի վճարում (հաշվարկում) հարկեր կամ վճարում (հաշվարկում) է պակաս չափով կամ հետաձգվում է դրա վճարումը (հաշվարկումը) /ագրեսիվ հարկային պլանավորում/:

«Հարկերից խուսափելը» հասկացությունն օգտագործվում է նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 189-րդ հոդվածի («Կեղծ ձեռնարկատիրություն») 1-ին մասի դիսպոզիցիայում, սակայն դարձյալ օրենսդրորեն սահմանված չէ:

Հարկերը վճարելուց չարամտորեն խուսափում (Tax evasion) - հասկացությունը սահմանված է ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 205-րդ հոդվածով, համաձայն որի`

«Հարկերը, տուրքերը կամ պարտադիր այլ վճարումները վճարելուց չարամտորեն խուսափելը» - օրենսդրությամբ նախատեսված հաշվետվություններ, հաշվարկներ կամ հարկման հիմք հանդիսացող պարտադիր այլ փաստաթղթեր չներկայացնելը կամ նշված փաստաթղթերի մեջ ակնհայտ խեղաթյուրված տվյալներ մտցնելն է[1]:

 

 

 

 

 

Հարկային պլանավորման ընկալումը կարևոր է օրենսդրության դրույթների պարբերաբար ուսումնասիրության տեսանկյունից` դրանով իսկ նպատակ ունենալով ապահովել օրենսդրության հետագա կատարելագործումը:

 

 

 

 

Հայաստանի Հանրապետությունում հարկային ապօրինությունների, հանցագործությունների և խախտումների ծավալների կրճատման դեմ պայքարի շրջանակներում առաջնային խնդիր է հանդիսանում տնտեսության մեջ ապրանքների մատկարարաման և ծառայությունների մատուցման գործարքների փաստաթղթավորումը: Փաստաթղթաշրջանառության հետ կապված խնդիրների կարգավորումը հնարավորություն կտա`

1. 1.կրճատել «ստվերային շրջանառությունները» և, հետևաբար նաև, հարկերի թաքցման (պակաս ցույց տրման) հնարավորությունները,
   1. 2.ապահովել տնտեսության մեջ մրցակցային հավասար պայմաններ,
   2. 3.նվազեցնել կոռուպցիոն ռիսկերը,
   3. 4.նպաստել ներդրումային քաղաքականության բալերավմանը:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հարկման հիմք հանդիսացող գործարքների փաստաթղթավորման մեջ զգալի ծավալ են կազմում առանց հաշվարկային փաստաթղթերի կամ գործարքների իրական գնից էականորեն ցածր գներով կազմված փաստաթղթերով կամ օրենսդրությամբ սահմանված փաստաթղթավորման պահանջների ոչ պատշաճ ապահովմամբ իրականացվող գործարքները, ինչպես նաև մեկ անգամ դուրս գրված հաշվարկային փաստաթղթի հիման վրա` հետագա չփաստաթղթավորված գործարքների իրականացումը: Այս բոլորը վերջին հաշվով հանգեցնում են նրան, որ անմիջական արտադրողներից կամ ներմուծողներից մինչև սպառում ամբողջ շղթայում խաթարվում է գործաքների փաստաթղթավորումը կամ, «լավագույն» դեպքում, շրջանառությունները «մաքրվում» (ձևակերպվում) են ՀԴՄ-ի կտրոններով: Արդյունքում, տնտեսության մեջ չեն «երևում» իրական շրջանառություններն ու իրական գները:

Փաստաթղթավորման խնդիրների կարգավորման օրենսդրական դաշտը վերջին երկու տարիների ընթացքում զգալիորեն բարելավվել է: Մասնավորապես`

1. 1)վերանայվել և խստացվել են գործարքները չփաստաթղթավորելու հետ կապված պատասխանատվության միջոցները,
2. 2)հստակեցվել են ապրանքների տեղափոխման և առաքման հետ կապված հասկացությունները և պայմանները,
3. 3)նախկինում գործող վարչարարական մեխանիզմների փոխարեն սահմանվել են նոր գործիքներ (չափագրումների ինստիտուտ, պակասորդների հայտնաբերման նոր կարգ),
4. 4)սահմանվել և հստակեցվել են փաստաթղթերին ներկայացվող հիմնական պահանջները,
5. 5)կարգավորվել են իրական գներից էական շեղումներով գործարքներին ներկայացվող պահանջներն ու հարկային պարտավորությունների հաշվարկման մեխանիզմը,
6. 6)ընդլայնվել են այլ շահագրգիռ մարմինների հետ համագործակցության շրջանակները` տվյալ ոլորտին բնորոշ հարկային խախտումների սխեմաների վերաբերյալ տեղեկությունների ներկայացման և հաշվառման նպատակով:

Չնայած վերը նշված հարցերի կարգավորմանը, տնտեսության մեջ առկա են մի շարք չկարգավորված, ոչ ցանկալի գործոններ, որոնց դեռևս լուծված չլինելը բացասաբար է անդրադառնում փաստաթղթավորման արմատավորման վրա: Նշվածը մասնավորապես վերաբերվում է այսպես կոչված` «փաստաթուղթ չտալու» կամ տալու դեպքում` «վերցնելուց հրաժարվելու» երևույթին, «հնարավորինս ոչ իրական հարկեր ցույց տալու» գործարար միջավայրի սովորույթներին հետևելուն, ինչպես նաև հնարավոր են օրենսդրական նորմերին տեղյակ չլինելու կամ հաշվարկային փաստաթղթերի լրացման հետ կապված բարդությունների կամ այլ պատճառներ:

 

 

 

 

Հարկային խախտում­ների դեմ պայքարում առաջնային խնդիրներից է համարվում հարցի կարգավոր­մանը մասնակցող, շահագրգիռ մարմինների միջև տեղեկությունների արդյունավետ փոխանակումը, համագործակցությունը: Այս տեսանկյունից կարևորվում է.

- համագործակցություն ստուգում իրականաց­նող պետական մարմինների միջև

-համագործակցություն հանցագործությունների դեմ պայքարում ներգրավված ստորաբաժանում­ների, իրավապահ մարմինների միջև /այդ թվում դատախազության/ (մասնավո­րա­պես` ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ, ՀՀ ոստիկանության և ՀՀ ազգային անվտանգության կողմից հաստատ­վել է Հարկային և տնտեսական հանցագործու­թյունների դեմ պայքարի ուժեղացման եռամյա /2013-2015թթ/ համատեղ ծրագիրը)

- համագործակցություն լիցենզավորող պետա­կան կառավարման մարմինների հետ` լիցենզա­վորման գործընթացի պայմանների կատարման նկատմամբ հսկողության իրականացման և տեղեկու­թյուն­ների փոխանակման տեսանկյունից

- երրորդ անձանցից ստացվող տեղեկություններ /բանկային գաղտնիք, նոտարների կողմից ներկա­յաց­վող տեղեկություններ` «Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված դեպքերում և կարգով/

- հարկային հանցագործությունների և հարկերից խուսափելու վերաբերյալ հետախուզական բնույթի տեղեկատվության հավաքագրման, արագ տեղաբաշխման համակարգերի, ընթացակարգերի առկայությունը

 

 

 

 

 

 

Կարևորվում է.

-         եկամուտների և գույքի կրկնակի հարկումը բացառելու մասին համաձայնագրերի ցանցի ընդլայնումը,

-          հարկային հարցերում տեղեկությունների փոխանակման մասին համաձայնագրերի ցանցի ընդլայնումը,

-          համաձայնագրերից բխող հարցումների և պատասխանների կարգերի սահմանումը:

 

 

 

 

 

Իրավաբանական անձանց և անհատ ձեռնարկատերերի գրանցումը (հաշվառումը) իրականացվում է համաձայն «Իրավաբանական անձանց պետական գրանցման մասին» ՀՀ օրենքի: Այդ նպատակով բացի անհրաժեշտ փաստաթղթերից պետական գրանցամատյանում գրառվում է նաև կանոնադրական կապիտալի (բաժնեհավաք կապիտալի, բաժնային ֆոնդի եւ այլն) չափը:

Ներկայումս ՀՀ-ում սահմանված են կանոնադրական կապիտալի հետևյալ սահմանաչափերը`

• բաց բաժնետիրական ընկերության համար այն չպետք է պակաս լինի ընկերության պետական գրանցման պահին գործող նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկ չափից,
• փակ բաժնետիրական ընկերության համար այն չպետք է պակաս լինի ընկերության պետական գրանցման պահին գործող նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկի չափից,
• կախված ընկերության գործունեության ոլորտից օրենքով և այլ իրավական ակտերով կարող են սահմանվել նվազագույն կանոնադրական կապիտալի ավելի մեծ չափեր (օրինակ` բանկային ոլորտ):

Հարկային խախտումների տեսանկյունից հնարավոր են հետևյալ դեպքերը`

• հաճախ նորաստեղծ կազմակերպությունները, փոքր կանոնադրական կապիտալի առկայության դեպքում (միևնույն ժամանակ չունենալով ակտիվներ, վարկային միջոցներ, փոխառություններ և այլն), իրականացնում են այդ կապիտալը զգալիորեն (մի քանի հարյուր կամ հազար անգամ) գերազանցող չհիմնավորված գործարքներ,
• մեկօրյա կազմակերպությունների ստեղծում: ՀՀ օրենսդրությունը չի նախատեսում նման կազմակերպությունների ստեղծման կանխարգելման եղանակներ: Հաճախ կազմակերպությունները ստեղծվում են, իրականացնում 1-2 գործարք և դրանով սահմանափակվում է վերջիններիս գործունեությունը:

Ներկայումս հարկային մարմնում գրանցված են մոտ 120 հազար իրավաբանական անձիք և անհատ ձեռնարկատերեր, որոնցից 2012 թվականի ընթացքում հարկային մուտքեր իրականացրել են մոտ 80 հազարը: Արդյունքում մոտ 40 հազար տնտեսավարող սուբյեկտներ, ըստ էության գործունեություն չեն իրականցնում, չնայած որ վերջիններիս կարգավիճակը ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ տեղեկատվական բազայում շարունակում է համարվել «գործող»:

 

 

 

 

 

 

Հարկային խախտումների դեմ պայքարին կարող է նպաստել հարկ վճարողի վարչարարական ծախսերի և հարկերի հաշվարկման, վճարման անհրաժեշտ ժամանակի կրճատմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը: Այս առումով անհրաժեշտ է պարզեցնել հարկային օրենսդրությունը, հաշվետվությունները, կրճատել հարկային մարմնի հետ հարկ վճարողների շփումները և ապահովել տեղեկատվության փոխանցման ավտոմատ համակարգերի լայնամասշտաբ կիրառում: Խնդրի կարգավորման, ինչպես նաև օրենքների կատարումն ապահովելու նպատակով ներկայումս իրականացվում են մի շարք աշխատանքներ, մասնավորապես`

2013 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ է մտել «Եկամտային հարկի մասին» ՀՀ օրենքը, համաձայն որի եկամտային հարկի հաշվետվություններ հարկային մարմին ներկայացվում են բացառապես էլեկտրոնային եղանակով:

Ներդրվել է ցանցային կապի միջոցներով հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների կողմից օրվա ընթացքում իրականացված դրամական հաշվարկների հանրագումարի վերաբերյալ տեղեկության ուղարկումը հարկային մարմնին`

• ոչ ուշ, քան մինչև 2013 թվականի հուլիսի 1-ը նախորդ տարվա արդյունքներով 500.0 մլն դրամ և ավելի իրացումից հասույթ ունեցող հարկ վճարողների համար,
• այլ հարկ վճարողների համար` ոչ ուշ, քան մինչև 2015 թվականի հունվարի 1-ը,
• արդեն իսկ գործում է առաքվող կամ տեղափոխվող արտադրանքի, ապրանքների գրանցման գրքերի էլեկտրոնային վարումը:

 

Հայաստանի Հանրապետությունում ԱԱՀ-ի կիրառման հետ կապված խախտումները հիմնականում պայմանավորված են հետևյալ գործոններով`    

1. 1)ԱԱՀ-ի օրենսդրությանը բնորոշ խնդիրներ, հարկի հաշվարկման և հաշվանցման ընդհանուր մեխանիզմի բարդություններ, կիրառվող բազմազան արտոնություններ,
2. 2)հարկային վարչարարության հիմնախնդիրներ, գործարար սովորույթների հետ կապված թերություններ ու բացեր:

 

ԱԱՀ-ի օրենսդրությանը բնորոշ խնդիրներ, հարկի հաշվարկման և հաշվանցման ընդհանուր մեխանիզմի բարդություններ, կիրառվող բազմազան արտոնություններ

 

1. ԱԱՀ-ի օրենսդրության բնորոշ խնդիրները կապված են ոչ միայն անմիջականորեն ԱԱՀ-ի կիրառումը կարգավորող օրենսդրական դրույթների բարդության հետ, այլ նաև ներառում են այն գործոնները, որոնք որոշակի ազդեցություն կարող են թողնել ԱԱՀ-ի հաշվարկման և հաշվանցման մեխանիզմների վրա: Այդ գործոններից են մասնավորապես`

ա/ «հասկացությունների» ոչ հստակ սահմանումները և դրանց տարբեր օրենքներում տարբեր ձևակերպումներով կիրառությունները (օրինակ` ձեռնարկատիրական գործունեություն, իրացման շրջանառություն, համախառն եկամուտ, հարկային պարտավորության առաջացման պահ և այլն),

բ/ հարկային հարաբերությունների կարգավորման և գործընթացների, ընթացակարգերի սահմանման երկու կարևոր օրենքների բացակայությունը, «Հարկային օրենսգիրք», «Վարչարարության մասին» ՀՀ օրենք:

 

2. ԱԱՀ-ի հաշվարկման և հաշվանցման մեխանիզմի բարդությունը պայմանավորված է հետևյալ գործոններով.

ա/ հարկային պարտավորության առաջացման և հարկի հաշվանցման իրավունքի որոշման տարբեր մոտեցումների կիրառմամբ (հաշվեգրման և վճարման եղանակների կիրառում),

բ/ հաշվանցման նպատակով կանխիկ և անկանխիկ վճարումների առկայություն,

գ/ հաշվանցման իրավունքի ձեռք բերման համար այլ լրացուցիչ պայմանների պարտադրանք,

դ/ ԱԱՀ-ի վերադարձի և հաշվանցումների գումարների հիմնավորվածության ուսումնասիրության բարդ մեխանիզմի կիրառում:

            3. ԱԱՀ-ի գծով կիրառվում են զգալի արտոնություններ, որոնց տեսակների (չհարկվող օբյեկտներ, ԱԱՀ -ից ազատում, հարկի հետաձգում, զրոյական դրույքաչափ) և դրանց դասվող գործարքների բազմազանությունը որոշ դեպքերում «անհաղթահարելի» ցանկություն է առաջացնում «մտնել» նման դաշտ: Չնայած վերջին տարիներին ԱԱՀ-ի արտոնությունների գծով որոշակի կրճատումներ են տեղի ունեցել, այնուամենայնիվ կարծում ենք, որ կիրառվող արտոնության տեսակներից պետք է թողնել միայն ամենակարևորները (առողջապահության, կրթության և գիտության ոլորտ, ֆինանսական ծառայությունների ոլոտ, զրոյական դրույքաչափ):

 

Հարկային վարչարարության հիմնախնդիրներ, գործարար սովորույթների հետ կապված թերություններ ու բացեր

 

Հայաստանի Հանրապետությունում ձևավորված մոտեցումներն այնպիսին են, որ ԱԱՀ-ի կիրառման դաշտում ավելի շատ եկամուտներ են թաքցվում, քան հաշվանցում նախատեսող ծախսեր են ուռճացվում: Այդ ամենն ուղղակիորեն ազդում է ԱԱՀ-ի մեծության վրա: Հարկային վարչարարության տեսանկյունից նպատակահարմար է, որպեսզի ավելի շատ ուշադրություն դարձվի ԱԱՀ-ի քան այլ հարկատեսակների վրա, հաշվի առնելով այդ հարկատեսակի առանձնահատկությունները, ինչպես նաև պետական բյուջեի հարկային եկամուտների կազմում ԱԱՀ-ի զգալի մասնաբաժինը: Զգալի ուշադրություն պետք է դարձնել նաև ԱԱՀ-ի գծով արտոնությունների ոլորտում աշխատող հարկ վճարողների գործունեությանը:

 

 

Շահութահարկի խարդախությունները պայմանավորված են.

1. 1.համախառն եկամտի պակաս հայտարարագրմամբ, այդ թվում՝ «չհիմնավորված» կորուստների հայտարարագրմամբ, որոնք, ըստ էության, նվազեցնում են հարկվող շրջանառությունները
2. 2.ծախսերի ուռճացմամբ:

Ըստ էության համախառն եկամտի պակաս հայտարարագրումը կամ ծախսերի ուռճացումը հարկային խախտումների հիմնական նպատակներն են:

 

 

 

 

 

 

 

 

Ներկայումս Հայաստանի տնտեսությունում կանխիկ առևտրաշրջանառությունը դարձել է ստվերային տնտեսության, ինչպես նաև թաքնված եկամուտների ձևավորման հիմնական պատճառներից մեկը: Հայաստանի տնտեսությունում այսօր մեծ ծավալ են կազմում կանխիկ գործարքները, ինչի արդյունքում շատ հաճախ հնարավորու­թյուն չի ընձեռնվում գտնել այդ գումարների (գործարքների) սկզբնաղբյուրները: Մինչդեռ դրանք հիմնականում ֆինանսավորում են տնտեսության ստվերային հատվածը: Այսինքն, կանխիկացման բարձր մակարդակը դարձել է Հայաստանում ստվերա­յին տնտեսության մեծ չափերի առկայության պատճառներից մեկը: Այն հնարավո­րություն է տալիս հարկային մարմիններից թաքցնել տնտեսական գործունեու­թյան իրական ծավալները:

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կանխիկ գործարքների իրականացումը ինքնին կարող է հանգեցնել հարկային խախտումների առաջացմանը` ինչպես ամբողջական գործարքների չհայտարարագրման, այնպես էլ թերհայտարարագրման տեսանկյունից, հետևաբար հարկային խախտումների դեմ պայքարի մեխանիզմների մշակման համատեքստում առանձնակի կարևորվում է հարցի կարգավորումը:

Հարկ է նշել, որ կանխիկ շրջանառությունների աստիճանական սահմանափակումները ունեն մի շարք կարևոր հետևանքներ.

• կմեծանա ֆինանսական հոսքերի կառավարման արդյունավետությունը,
• կկրճատվի ստվերը` նպաստելով հարկային եկամուտների աահովմանը,
• կունենա դրական ազդեցություն այլ համակարգերի գործունեության վրա (մասնավորապես՝ բանկային համակարգ):

 

 

 

 

 

 

 

Քանի որ հարկային արտոնությունները կարող են պարունակել հարկային խախտումների ռիսկեր, անհրաժեշտ է հնարավորինս կրճատել հարկային արտոնությունների տրամադրումը կամ տրամադրման դեպքում ուժեղացնել հարկային արտոնություններ կիրառողների նկատմամբ հսկողությունը:

 

 

 

Հարկային խախտումների դեմ պայքարի մեխանիզմների դիտարկումից անմասն չեն կարող մնալ նաև հարկային ծառայողների կոռումպացվածության, հովանավորչության դեմ պայքարը: Հովանավորչությունը կարող է հանդիսանալ գործիք տնտեսավարող սուբյեկտների համար` խուսափելու հարկերը ժամանակին և ամբողջապես հայտարարագրելու պարտավորության կատարումից: Այս դեպքում հովանավորչությունից օգտվող որոշակի խումբ հարկ վճարողներ օգտվում են այսպես կոչված «արտոնյալ» ռեժիմից` դրանով իսկ նպաստելով անհավասար մրցակցության առկայությանը, «օրենսդրական դրույթներն իրեն չվերաբերվելու» արատավոր երևույթի ամրապնդմանը, հարկերի վճարումից չարամտորեն խուսափելուն:

            Հարկ է նշել, որ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ-ը, հանդիսանալով հակակոռուպցիոն ռազմավարության պատասխանատուներից, շարունակական քայլեր է իրականացրել ինչպես հովանավորչության, այնպես էլ կոռուպցիայի դեմ պայքարի ուղղությամբ: ՀՀ ԿԱ ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ-ն ունի հստակ սահմանված ներքին կանոնակարգ` «Հարկային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի խախտում իրականացրած հարկային ծառայողների նկատմամբ ծառայողական քննություն իրականացնելու վերաբերյալ` ընդհուպ մինչև զբաղեցրած պաշտոնից ազատելը: Միաժամանակ, ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ ծառայողական քննությունների արդյունքները պարբերաբար հրապարակվում են: Այնուամենայնիվ, պետք է նշել, որ ի լրումն արդեն իսկ ձեռնարկված քայլերի ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ-ը պետք որդեգրի կոռուպցիայի, հովանավորչության դեմ պայքարի շարունակական մոտեցում:

 

 

 

Հարկային մարմնի լիազորությունների շրաջանակում իրականացվող գործողությունների խոչընդոտումը ներկայումս որակվում է, որպես վարչական իրավախախտում և առաջացնում է պատասխանատվություն` Վարչական իրավախախտումների մասին ՀՀ օրենսգրքի 182/1 հոդվածով սահմանված կարգով: Հարկային խախտումների հայտնաբերման գործում մեծ դեր ունի հարկային ծառայողների կողմից հարկ վճարողների մոտ իրենց լիզորություների սահմաններում անարգել գործողությունների իրականացումը:

 

 

 

 

Ժամանակակից հարկային համակարգերի կարևորագույն խնդիրներից է առավելագույն հարկերի ապահովումը` հնարավորինս ցածր վարչարարական ծախսերով: Այդ նպատակին հասնելու հիմնական եղանակը` հարկ վճարողների կողմից հարկերի ինքնուրույն հաշվարկման և վճարման սկզբունքի կիրառումն ու կարգապահական մակարդակի բարձրացումն է: Հսկողության ոլորտը հենց այն օղակներից է, որտեղ իրականացվող ծրագրերը կարող են օժանդակել հարկ վճարողների կողմից հարկերի ինքնուրույն հաշվարկման և վճարման սկզբունքի արմատավորմանը, բարձրացնել կարգապահական մակարդակի աստիճանը և, հետևաբար նաև, նվազեցնել խարդախություններ թույլ տալու հավանականությունը: Նման ծրագիր կարող է հանդիսանալ ռիսկային չափանիշների հիման վրա ստուգման ենթակա հարկ վճարողների ընտրության համակարգը, որի պարբերաբար կատարելագործումը հնարավորություն կտա.

• ավելի արդյունավետ դարձնել ստուգման ենթակա հարկ վճարողների  ընտրությունը,
• նպաստել հարկային կարգապահության, ինչպես նաև հարկային մարմնի դերի (վարկանիշի) բարձրացմանը,
• նվազեցնել ստուգումների ընտրության ժամանակ մարդկային գործոնի ազդեցությունը,
• առավելագույնս արդյունավետ օգտագործել հարկային մարմնի կենտրոնական տվյալների բազայում առկա տեղեկատվությունը` ռիսկերի վերհանման և գնահատման առումով:

Ռիսկի համակարգը համակարգչային ծրագրային գործիք է, որը կարող է գնահատել հարկ վճարողների ռիսկայնության աստիճանը և, ըստ այդմ էլ, ծրագրավորել ընթացիկ ստուգումները:

 

 

 

Հարկային խախտումների դեմ պայքարում մեծ դեր է զբաղեցնում օֆշորային երկրներում գրանցված հարկ վճարողների հետ գործարքների իրականացման վերահսկողությունը:

Օֆշորային գոտիները դրանք հարկ­­ման արտոնյալ ռեժիմներ ունեցող պետությունները կամ դրանց մասը կազմող տարածք­­­ներն են: Այդ գոտիներում գրանցումը թույլ է տալիս հարկ վճարողին ընտրել իր համար առավել նպաստավոր պայմաններ ունեցող երկիր և այդ երկրում գրանցվելով` խուսափել հարկերի վճարումից:

Գոյություն ունեն մի քանի հատկանիշներ, որոնք բնորոշ են օֆշորային գոտիներում գրանցված կազմակերպություններին`

• դրանց գրանցման և գործունեության իրականցման երկրները սովորաբար չեն համընկնում, ինչը դժվարեցնում է վերահսկողությունը,
• բավականին պարզեցված է այդ կազմակերպությունների կառավարաման համակարգը (կառավարման խորհուրդներ կամ չունեն, կամ էլ դրանց նիստեր ընդհանրապես չեն անցկացվում),
• այդ կազմակերպությունների նկատմամբ օֆշորային երկրներում արժութային վերահսկողություն չի իրականցվում, հազվադեպ են նաև աուդիտորական ստուգումները,
• այդ կազմակերպությունների հիմնադիրների վերաբերյալ տեղեկատվությունը չի հրապարակվում:

Օֆշորային գոտիներում գրանցված կազմակերպությունները կիրառում են տարբեր սխեմաներ` հարկերի վճարումից խուսափելու նպատակով: Առավել տարածված սխեմաներն են`

• Տրանսֆերային գնագոյացման մեխանիզմ

Այս առևտրային սխեմայում օֆշորային կազմակերպությունը միջնորդ է հանդիսանում իրական վաճառողի և գնորդի միջև: Արտահանման դեպքում վաճառող կազմակերպությունը ապրանքը վաճառում է հնարավոր ամենացածր գնով օֆշորային կազմակերպությանը, իսկ վերջինս արդեն շուկայական գնով այն վաճառում է իրական գնորդին: Արդյունքում ողջ շահույթը մնում է օֆշորային կազմակերպությանը, որը դրա համար հարկեր չի վճարում: Ներմուծման դեպքում օֆշորային կազմակերպությունը գնում է ապրանքն իրական վաճառողից և այն ցածր գնով վաճառում ներմուծող կազմակերպությանը: Արդյունքում ներմուծող կազմակերպության մաքսային վճարները բավականին ցածր են լինում, քան իրական գների դեպքում:

• Գործակալական սխեմա

Օֆշորային կազմակերպությունը իր գործունեությունը իրականացնելու համար գործունեության իրականացման երկրում վարձում է գործակալ կազմակերպություն, որին վճարում է իր մատուցած ծառայության համար որոշակի ֆիքսված գումար: Արդյունքում տվյալ երկրում հարկվում է միայն գործակալ կազմակերպության կողմից ծառայությունների մատուցման դիմաց ստացված եկամուտը, իսկ իրական գործունեության արդյունքում ձևավորված եկամուտն ըստ էության պետք է հարկվի օֆշորային երկրում (որտեղ էլ կամ ընդհանրապես հարկեր չեն վճարվում կամ վճարվում են բավականին քիչ հարկեր):

• Շինարարական սխեմա

Այս սխեմայի կիրառման ժամանակ օֆշորային կազմակերպությունը հանդես է գալիս որպես կապալառու: Պատվիրատուն շինարարության հետ կապված բոլոր վճարումներն իրականացնում է օֆշորային կազմակերպությանը: Այնուհետև օֆշորային կազմակերպությունը շինարարոության իրականացման երկրում վարձում է որևէ ենթակապալառու շինարարական կազմակերպություն, որն էլ իրականացնում է ողջ շինարարությունը: Գործարքի հետ կապված ողջ ֆինանսական միջոցներն ուղղվում են օֆշորային երկիր և պատվիրատուն խուսափում է հարկերի վճարումից:

Օֆշորային գոտիներում գրանցված կազմակերպությունների վերահսկողությունն իրականացվում է մի շարք միջազգային կազմակերպությունների կողմից, մասնավորապես`

• Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն (OECD),
• Փողերի լվացման դեմ պայքարի ֆինանսական միջոցների մշակման խումբ (FATF):

 

 

 

 

Հարկային խարդախության կանխարգելման, դրա դեմ պայքարի արդյունավետության բարձրացման առումով կարևոր է էլեկտրոնային կառավարման համակարգերի կատարելագործումը, և ռիսկերի կառավարումը:

 

 

 

 

Այս տեսանկյունից բացահայտման և հսկողության ենթակա են.

- կեղծ սնանկության դեպքերի բացահայտման ուղղված քայլերը, մասնավորապես սնանկության հատկա­­նիշ­­ների բացակայության պայմաններում սեփական սնանկության ճանաչման մասին հայցա­դիմում ներկայացնելը՝ նպատակ ունենալով պարտա­­­­տե­­րերին պարտքերի չվճարումը, ինչպես նաև խոշոր վնասի պատճառումը /Քրեական օրենսգրքի 194 հոդված/

- կեղծ ձեռնարկատիրության դեպքերը` ուղղված հարկերից խուսափելուն, գերավճարներ առաջացնելուն: /Քրեական օրենսգրքի 189 հոդված/ - ապօրինի ձեռնարկատիրությունը:

 

 

 

Օպերատիվ-հետախուզական գործունեության արդյունքում կարևորվելու է.

- հարկային օրենսդրության խախտումների նախազգուշացումը, հայտնաբերումը, կանխումը և բացահայտումը

- մաքսանենգության, ինչպես նաև ՀՀ մաքսային սահմանով տրանսպոր­տային միջոցների ապօրինի տեղափոխման խափանումն ու բացահայտումը.

Առանձնակի ուշադրություն է դարձվելու օպերատիվ-հետախուզական գործունեության թիրախային ոլորտների առանձացմանը և օրենքով նախատեսված միջոցառումների իրականացմանը: «Օպերատիվ-հետախուզական գործունեու­թյան մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն կարևորվելու է.

- առանց օրենքով սահմանված կարգով պետական գրանցման (հաշվառման) կամ հարկային մարմիններում հաշվառման ձեռնարկատիրական գործունեություն իրականացնելու կամ օրենքով սահմանված լիցենզավորման ենթակա գործունեությունն առանց լիցենզիայի իրականացնելու կամ առանց թույլտվության կամ առանց լիցենզիայի ընդերքը կամ բնական պաշարներն օգտագործելու դեպքերի հայտնաբերմանն ուղղված հարկային մարմինների կողմից իրականացվող օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումները

- առաքվող կամ տեղափոխվող արտադրանքի, ապրանքների փաստաթղթավորման և (կամ) ուղեկցող փաստաթղթերի գրանցման` օրենքով սահմանված կարգի խախտումների հայտնաբերմանն ուղղված հարկային մարմինների կողմից իրականացվող օպերատիվ-հետախուզական միջոցառումները:

 

 

            Հարկային եկամուտների հավաքագրման տեսանկյունից մեծ խնդիր է հարկային բազայի քայքայումը, որի հիմնական աղբյուրը շահույթի շահավետ բաշխումն է, երբ հարկային պլանավորումը նպատակաուղղվում է շահույթի բաշխմանն այն եղանակներով, որոնք քայքայում են հարկային բազան առավել շահավետ հարկման պայմաններ նախատեսող օրենսդրություններում (վայրերում):

            Հարկային բազայի քայքայման դեմ պայքարի արդյունավետության բարձրացման տեսանկյունից կարևորվում է ՝

• աղբյուրի և ռեզիդենտության հարկման հավասարակշռումը,
• ֆինանսական գործարքների հարկային վերահսկողությունը,
• հանցագործությունների դեմ ուղղված մեխանիզմների ներդրումը՝ ներառյալ վերահսկվող օտարերկրյա ընկերությունների վերաբերյալ օրենսդրությունը, միջազգային համաձայնագրերի չարաշահումների կանխումը
• տրանսֆերային գնագոյացման կանոնների կատարելագործումը, պարզեցումը
• էլեկտրոնային ծառայությունների և ապրանքների հարկման օրենսդրության կատարելագործումը
• միջազգային համագործակցությունը, միջազգային համաձայնագրերի դրույթների վերանայումը:

 

 

 

 

1. III.ՀԱՐԿԵՐԻ ՎՃԱՐՈՒՄՆԵՐԻՑ ԽՈՒՍԱՓԵԼՈՒ ԱՊՕՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵՎ ՍՏՎԵՐԱՅԻՆ ՇՐՋԱՆԱՌՈՒԹՅԱՆ ԴԵՄ ՊԱՅՔԱՐԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐ

 

1. ՀՀ-ում հարկային խախտումների ձևերի գույքագրում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Հարկ վճարողների կողմից թույլ տրվող խախտում­ների հիմնական տեսակների գույքագրում
	Հարկային խախտում­ներին վերաբերող օրենսդրական դաշտի պատասխանատվություն սահմանող նորմերի գույքագրում
	Հարկային խախտումներ-ի հետ կապված պատասխանատվություն առաջացնող նորմերի վերանայում
	Առանձին հարկային խախտումների համար նոր գործիքների և տեխնոլոգիաների կիրառում
	Հարկային խախտումների սխեմաներ կիրառողների ցանկերի հրապարակման օրենսդրական հիմքերի ստեղծում
Վարչարարական	Հարկային խախտումների սխեմաների հաշվառման շտեմարանի ստեղծում
	Հարկերի վճարումներից խուսափելու, ապօրինությունների և ստվերային շրջանառությունների դեմ պայքարում ընդգրկված անձնակազմի համար առանձին կադրային քաղաքականության մշակում
	Հարկային խախտումների սխեմաների վերաբերյալ բուկլետների, ուղեցույցերի պատրաստում
	Այլ գերատեսչությունների կողմից խախտումների վերաբերյալ տեղեկատվության տրամադրում

 

2. Հարկերից խուսափումների, չարամտո­րեն խուսափումների, հարկային խախտումների, հարկային հանցագոր­ծություն­ների, հարկերի թաքցնում հասկացությունների օրենսդրորեն հստակ տարանջատում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Միջգերատեսչական հանձնաժողովի շրջանակներում հարկերից խուսափում­ների, չարամտո­րեն խուսափումների, հարկային խախտումների, հարկային հանցագոր­ծու­­թյուն­ների, հարկերի թաքցնում հասկացություն­ների օրենքով սահմանում, ինչպես նաև խախտումների այս կամ այն տեսակները նշված հասկացություններում խմբավորում և դասակարգում
Վարչարարական	Միջգերատեսչական հանձնաժողովի ձևավորում

 

3. Ագրեսիվ հարկային պլանավորման կանոնակարգում, կանխարգելման մեխանիզմների մշակում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	«Ագրեսիվ հարկային պլանավորում» դեպքեր առաջացնող օրենսդրական առաջարկությունների ներկայացման կարգի և «Ագրեսիվ հարկային պլանավորում» դեպքերի հաշվառման կարգի կատարելագործում
Վարչարարական	Համագործակցություն պետական կառավար­­ման և տեղական ինքնակառա­վար­ման մարմինների հետ, տվյալ ոլորտին բնորոշ «Ագրեսիվ հարկային պլանավորում» դեպքերի մասին տեղեկություն­­ների հավաքագրման և հաշվառման ուղղությամբ

 

4. Գործարքների փաստաթղթավորման կարգի խախտումներ

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Տնտեսության մեջ կիրառվող հաշվարկային փաստաթղթերի գույքագ­րում, օրենսդրորեն հստակ սահմանում, թե որոնք են դրանցից կիրառման ենթակա և որոնք են դրանց ներկայացվող հիմնական պահանջները, (նմանատիպ փաստաթղթերի միասնակացում)` նպատակ ունենալով ապահովել նաև հաշվարկային փաստաթղթերի միասնա­կա­­­­­­նաց­ման և այդ ոլորտում կատարվող խախտումների վերացման գործում փաստաթղթաշրջանառության էլեկտրոնա­յին համակարգի զարգացումը
	Փաստաթղթերին ներկայացվող հիմնական պահանջների վերանայում, այդ թվում՝ պարզեցում (կիրառվող «զեղջ»-ի վերաբերյալ տվյալների ներառում)
	«Փաստաթուղթ չտրամադրելը կամ փաստաթուղթ վերցնելուց հրաժարվելը» օրենսդրորեն համարել «հարկային հանցագոր­ծու­թյան» տարատեսակ և կիրառել հարկային հանցագործություն­ներին բնորոշ պատասխանատվության նորմեր, նույնը վերաբերվում է նաև «անփաստաթուղթ ապրանքաշրջա­նառության» և «անապրանք փաստաթղթաշրջա­­­նա­ռու­թյան» դեպքերին
Վարչարարական	Ռիսկային համակարգերի ներդրում, որոնք հնարավորություն կտան առանձին չափանիշների կիրառմամբ վերհանել գործարքներ չփաստաթղթավորող անձանց
	Համագործակցություն հասարակական կազմակերպությունների, զանգվածային լրատվական միջոցների հետ` տնտեսության մեջ չփաստաթղթավորված գործարքների բացասական հետևանքների լուսաբանման և նոր դրական արժեքների արմատավորման նպատակով
	Չփաստաթղթավորված գործարքների դեմ հարկային մարմնի կողմից իրականացվող գործողությունների արդյունքների թափանցիկության ապահովում, հրապարակում, հանրության մեջ հարկային մարմնի վարկանիշի բարձրացում, առանձին հաղորդումների կազմակերպում
	Համագործակցություն պետական կառավարման այլ մարմինների հետ, գործարքներ չփաստաթղթավորող անձանց նկատմամբ պայքարի միասնական մոտեցումներ ձևավորելու առումով (օրինակ, վարկերի չտամադրում, գույքի չգրանցում, լիցենզիաներից զրկում և այլն)
	Վերլուծությունների իրականացում` «ներմուծում-արտադրություն», «ներմուծում-մանրածախ և մեծածախ առևտուր» շղթաների վերահսկողության նպատակով
	Հարկ վճարողների համար այլ շահագրգիռ մարմինների մասնակցությամբ փաստաթղթաշրջանառության հետ կապված դասընթացների կազմակերպում, համապատասխան ուղեցույցերի մշակում և տրամադրում
	Հարկային հաշիվների էլեկտրոնային եղանակով դուրսգրման ամբողջական համակարգի ներդրում` միաժամանակ ապահովելով հաշվարկա­յին այլ փաստաթղթերի էլեկտրոնա­­­­յին եղանակով դուրսգրումը

 

5. Փոխկապակցված անձանց նկատմամբ հսկողություն

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	‹‹Փոխկապակցված անձ›› հասկացության միասնականացում
	Տնտեսավարողների սուբյեկտների կողմից փոխառությունների ներգրավման նկատմամբ հսկողության իրականացման ընթացակարգի սահմանում
	Նվիրատվությունների հարկման մեխանիզմների ներդրում
Վարչարարական	Փոխկապակցված անձանց հայտնաբերում (տվյալների հավաքագրման շտեմարանի ներդրում)
	Բիզնեսի մասնատման, տրանսֆերային գնագոյացման խնդիրների և այլնի վերաբերյալ տվյալների հավաքագրում

 

 

 

 

6. Պետական մարմինների միջև համագործակցություն

 

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Պետական մարմինների միջև տեղեկատվության փոխանակման նպատակով նորմատիվ իրավական ակտերի ընդունում
	Հարկ վճարողների բանկային հաշիվների վերաբերյալ տեղեկությունների ձեռքբերման օրենսդրական հիմքերի ստեղծում (Հարկ վճարողի բանկային գործարքների և բանկային հաշվեհամարի մնացորդի դիտման հնարավորություն)
	Համակարգերի և ընթացակարգերի ներդրում, որոնք թույլ կտան հավաքագրել ու արագորեն տեղաբաշխել հարկային հանցագործությունների և հարկերից խուսափելու վերաբերյալ հետախուզական բնույթի տեղեկատվությունը
	ՀՀ պետական սահմանով թունավոր կամ վտանգավոր նյութերի, կեղծված դեղերի, մշակութային արժեքների, զենք, զինամթերքի, մտավոր սեփականության օբյեկտների ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի և դրանց ապօրինի ներմուծման կամ արտահանման կանխարգելման վերաբերյալ ընթացակարգերի սահմանում
Վարչարարական	Այլ գերատեսչությունների հետ տեղեկատվության փոխանակման համակարգերի ներդրում
	Էլեկտրոնային միասնական շտեմարանի ստեղծում
	Հարկային հանցագործությունները և հարկերից խուսափումը դիտարկելու` ռիսկերի վրա հիմնված համակարգերի ներդրում, որոնք կկիրառվեն ռեսուրսների բաշխման և տեղեկացման համար
	Բարձրացնել քրեական գործերի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննության արդյունավետությունը` տնտեսական հանցագործությունների ամբողջական բացահայտման և հանցագործության փաստի առկայության դեպքում այդպիսի գործերի անխուսափելի դատական հեռանկարն ապահովելու նպատակով, ինչը նախականխիչ նշանակություն կունենա տնտեսավարող մյուս սուբյեկտների համար
	Հարկային հանցագործությունների, ինչպես նաև մաքսանենգությունների վերաբերյալ քրեական գործերով անցնող ֆիզիկական անձանց դեպքում նշված անձանց կապը որևէ տնտեսավարող սուբյեկտի հետ, ինչպես նաև հարկային, մաքսային և պետական այլ մարմինների ծառայողների կապը պարզելու մեթոդի պարտադիր կիրառում
	Հարկային և տնտեսական հանցագործությունների դեմ պայքարի ոլորտի իրավասու մարմինների կողմից համալիր միջոցառումների իրականացում` տնտեսական միջավայրի տարբեր ոլորտների (ճյուղերի) օպերատիվ իրավիճակի մոնիթորինգ, քրեական գործերի վիճակագրական վերլուծություն: Վերլուծության արդյունքում տնտեսական հանցագործությունների որևէ տեսակը գերակայելու պարագայում օպերատիվ-հետախուզական գործունեություն իրականացնող, ինչպես նաև իրավասու այլ մարմինների աշխատակիցների աշխատանքի այնպիսի մարտավարության մշակում, որն ուղղված կլինի իրավախախտումներ կատարելուն հակված իրավաբանական կամ ֆիզիկական անձանց բացահայտմանը, հանցագործության նշված տեսակը ծնող պատճառների և դրանց նպաստող պայմանների վերհանմանը, ինչպես նաև անհրաժեշտության դեպքում համապատասխան օրենսդրական փոփոխությունների նախաձեռնում և կանխարգելիչ այլ աշխատանքների իրականացում
	Մաքսանենգության և մաքսային կանոնների խախտումների դեմ պայքարի մեխանիզմների կատարելագործման նպատակով ժամանակակից սարքավորումների ձեռքբերում
	Թմրամիջոցների, հոգեմետ նյութերի և դրանց պրեկուսորների, թունավոր կամ վտանգավոր նյութերի ապօրինի շրջանառության հետ կապված իրավախախտումների, այդ գործունեությանն առնչվող ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց վերաբերյալ ստացված տեղեկատվությունն իրավասու մարմիններին օպերատիվ տրամադրելու գործընթացի արդյունավետ ապահովում
	Մաքսային ծառայությունում կինոլոգիական կենտրոնի ստեղծում
	Սահմանային բոլոր մաքսային կետերում տեսանկարահանման ժամանակակից համակարգի ներդրում
	Քաղաքացիներին, պետական և հասարակական կազմակերպություններին տնտեսական և հարկային հանցագործությունների դեմ պայքարում ներգրավելու համար և հասարակության վստահության բարձրացման նպատակով սեմինարների, հանդիպումների կազմակերպում, մեթոդական ուղեցույցերի մշակում, ԶԼՄ-ների միջոցով անհրաժեշտ հարցերի լուսաբանում

 

7. Արտաքին տնտեսական գործունեության կողմ հանդիսացող հիմնական երկրների հետ տեղեկությունների փոխանակման շրջանակների ընդլայնում` համաձայնագրերի միջոցով

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Համաձայնագրերում ՀՀ ռեզիդենտների և ոչ ռեզիդենտների միջև իրականացվող գործարքների փաստաթղթավորման սահմանում
Վարչարարական	Հարկային մարմնի կենտրոնական տեղեկատվական բազայի տվյալների հիման վրա արտաքին տնտեսական գործունեության կողմ հանդիսացող երկրների ցանկի դուրսբերում, համաձայնագրերի գույքագրում և ցանկի ընդլայնում
	«Հարկային հարցերում փոխադարձ վարչական օժանդակության մասին» Եվրոպայի Խորհրդի և ՏՀԶԿ-ի համատեղ կոնվենցիային ՀՀ-ի միանալու նպատակահարմարության հարցի քննարկում

 

 

8. Ընկերությունների նկատ­մամբ հսկողու­­թյուն (այդ թվում նոր ստեղծված)` կախված կանոնադրական կապիտալի և իրականացված գործարքների մեծությու­նից

 

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Նորաստեղծ կազմակերպությունների կանոնադրական կապիտալի և իրականացված գործարքների արժեքի որոշակի հարաբերակցության սահմանման հարցի ուսումնասիրություն
	Իրավաբանական անձ ձևավորելու համար անհրաժեշտ կանոնադրական կապիտալի չափի ավելացում
Վարչարարական	Փոքր կանոնադրական կապիտալ ունեցող և մեծ գործարքներ իրականացնող հարկ վճարողների նկատմամբ հսկողության խստացում (այդ ոլորտում ստեղծել ռիսկերի գնահատման մեխանիզմներ)
	Նոր ստեղծված կազմակերպությունների իրականացրած գործարքների նկատմամբ (անկախ կանոնադրական կապիտալի չափից) առնվազն 1 տարի հսկողության իրականացում
	Ընկերությունների հիմնադիրների միասնական ռեեստրի վարում և հսկողության իրականացում
	«Մեկօրյա կազմակերպությունների» դեմ պայքարի վերաբերյալ միջազգային առաջավոր փորձի ուսումնասիրություն

 

9. Հարկ վճարողի կողմից հարկային պարտավորությունների կատարման համար վարչարարական ծախսերի կրճատում և հարկերի հաշվարկման մեխանիզմների, հարկային հաշվետվությունների կազմման պարզեցում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Վարչարարական	Դրամարկղային գրքերի էլեկտրոնային վարման համակարգի ներդրում

 

 

 

10.ԱԱՀ-ի խախտումների դեմ պայքար

 

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	ԱԱՀ-ի օրենսդրական դաշտի կատարելագործում, հասկացությունների հստակեցում, դրույթների պարզեցում, արտոնությունների հնարավորինս կրճատում
	Այլ հարակից օրենքների ընդունում, որոնք հնարավորություն կտան. ա/ միասնակացնել տարբեր օրենքներում կիրառվող հասկացությունները, սահմանումները, որն իր հերթին հնարավորություն կտա պարզեցնել առանձին հարկերին վերաբերող օրենսդրական դրույթների կառուցվածքը (Հարկային օրենսգիրք), բ/ վարչարարական բոլոր ընթացակարգերը, գործընթացները համակարգել և կենտրոնացնել մեկ օրենքում («Վարչարարության մասին» ՀՀ օրենք)
	ԱԱՀ-ի հաշվարկմանն ու հաշվանցմանն ներկայացվող պահանջների նկատմամբ նույնանման մոտեցումների որդեգրում
	Պարբերաբար ապառքներ կուտակող և բարձր ռիսկային համարվող հարկ վճարողների կողմից ԱԱՀ-ով «խոշոր» գործարքներ իրականացնելուց առաջ հարկային մարմիններին ֆինանսային երաշխիք ներկայացնելու պահանջի ներդրում
Վարչարարական	ԱԱՀ վճարողների համար վերլուծությունների միջոցով ռիսկերի գնահատման առանձին համակարգի մշակում և ներդրում
	ԱԱՀ-ի հարկային հաշիվներում կիրառվող զեղջերի վերաբերյալ տեղեկությունների ցույց տրման հնարավորութան նախատեսում
	Հարկային հանցագործություններ կատարած հարկ վճարողների նկատմամբ իրականացվող հսկողությունը թիրախային դարձնելու նպատակով ԱԱՀ վճարողների վարկանիշերի սահմանում՝ ներառելով դրանք հարկային մարմին ներկայացվող հաշվետվություններում որպես պարտադիր պահանջ: Վարկանիշները կարող են սահմանվել, ելնելով տվյալ ԱԱՀ վճարողի մոտ հայտնաբերված հարկային իրավախախտումների դեպքերի քանակից, դրանց վտանգավորության աստիճանից, իրավաբանական անձի կանոնադրական կապիտալի մեծությունից, հայտարարագրված հարկային վնասի մեծությունից և այլ չափանիշներից
	Հարկային հաշիվների պարբերաբար անվավեր ճանաչման դիտում որպես ռիսկայնության չափանիշ, ինչպես առանց ուսումնասիրության կամ ստուգման ԱԱՀ-ի գումարների հաշվին հարկ վճարողի այլ հարկային պարտավորությունների դիմաց հաշվանցման կամ վերադարձի դեպքերում, այնպես էլ ստուգման ենթակա ԱԱՀ վճարողների ընտրության հարցում

 

11. Շահութահարկի խախտումների դեմ պայքար

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Օրենսդրության հստակեցում և պարզեցում եկամուտների և ծախսերի բնորոշումների առումով
	Շուկայում գերիշխող դիրք գրավող կազմակերպությունների համար շահութահարկի բարձր դրույքաչափի սահմանում
	Ծախսային տարրերի գույքագրում, որոշակի ծախսերի համար նորմաների կիրառում
	Համախառն եկամտի հաշվարկման անուղղակի եղանակների կիրառման (վիճակագրական գների ձևավորման և կիրառման) մեխանիզմների ստեղծում
	Իրականացված ներդրումների հետգնման և շահույթի միջև կապի ստեղծում
	Արտերկրում իրականացվող չհիմնավորված ներդրումների հարկման մեխանիզմի ստեղծում
Վարչարարական	Երրորդ անձանցից ստացված տեղեկությունների իրացման ընթացակարգերի կատարելագործում և տեղեկությունների իրացման ապահովում
	Շահութահարկի ռիսկերի գնահատման ավտոմատ համակարգի ներդրում

 

12. Կանխիկ գործարքների թերհայտարարագրման կամ չհայտարարագրման դեմ պայքար

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	ՀՀ տարածքում ապրանքների մատակարարման, աշխատանք­ների կատարման, ծառայությունների մատուցման անկանխիկ ձևով վճարումների, կանխիկ գործառնությունների սահմանափակման հարցերի կարգավորում` աստիճանաբար անկանխիկ գործարքների պարտադիր իրականացման ցանկում ընդգրկելով նաև անհատ ձեռնարկատերերին, մանրածախ առևտրի ոլորտը, հարկման այլ՝ պարզեցված ռեժիմներով աշխատող անձանց, ինչպես նաև վերջնական, երկարաժամկետ փուլում` քաղաքացիներին
	Անկանխիկ գործարքներին անցնելու դեպքում գործարքի գնի հնարավոր բարձրացման սահմանափակումների կարգավորում
	Գործարքների արհեստական բաժանման հնարավորությունների վերանայում
	Անկանխիկ գործարքների իրականացման կարևորության, անհրաժեշտության մշակույթի աստիճանաբար ներդրում
	Անկանխիկ գործարքներին աստիճանական անցում կատարելու համար անհրաժեշտ պայմանների (այդ թվում` տեխնիկական) ապահովում
	Փոխառությունների կանխիկ տրամադրման ու ստացման սահմանափակում
Վարչարարական	Նոր /GPRS/ հնարավորություններով հսկիչ-դրամարկղային մեքենաների ամբողջական ներդրում, ՀԴՄ-ի միջոցով տեղեկատվության ստացման և մշակման ծրագրային ապահովման հարցերի կանոնակարգում
	ՀԴՄ կտրոնների պահանջի մշակույթի շարունակական ներդմանն ուղղված վարչարարական քայլեր
	Կանխիկ գործարքների թերհայտարարագրման տեսանկյունից` հսկիչ գնումների և չափագրումների իրականացման արդյունավետության բարձրացում` հիմնվելով որոշակի խումբ ռիսկային անձանց վրա

 

13. Հարկային արտոնությունների կրճատմանն ուղղված միջոցառումներ, հարկային արտոնություններ կիրառողների նկատմամբ հսկողություն

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	ՀՀ հարկային օրենսդրությամբ նախատեսված հարկային արտոնությունների գույքագրում և առաջարկությունների ներկայացում` հարկային արտոնությունների վերացման կամ հնարավորինս կրճատման վերաբերյալ

 

14. Հարկային ծառայողների հովանավորչության և կոռումպացվածության դեմ պայքար

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Հարկային ծառայողների պարտադիր ռոտացիայի սխեմայի կիրառություն (գլխավորապես հարկ վճարողների հետ անմիջականորեն շփվող հարկային ծառայողների նկատմամբ)
	Շահերի բախման ինստիտուտի ներդրում
	Հարկային ծառայողների խրախուսման համակարգի և պատասխանատվության ենթարկման միջոցների կատարելագոր­ծում և հարկային ծառայողների աշխատավարձի բարձրացման վերաբերյալ առաջարկությունների ներկայացում
Վարչարարական	Հարկային ծառայողների, նրանց հետ փոխկպակցված անձանց ամբողջական տվյալների բազայի ստեղծում և դրանց հետագա իրացման կարգի մշակում

 

15. Հարկային վարչարարության խոչընդոտումը` որպես քրեորեն պատժելի հանցատեսակ

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Հարկ վճարողի մոտ հարկային ծառայողի կողմից իրականացվող վարչարարական գործողությունների օրենսդրորեն հստակ սահմանում
	Սահմանել նոր հանցագործության տեսակ՝ «հարկային վարչարարության իրականացմանը խոչընդոտելը»
	Վարչական պատասխանատվություն առաջացնող վարչարարական գործողությունները խոչըդոտելը` քրեական պատասխանատվություն առաջացնող վարչարարական գործողությունների խոչըդոտումից օրենսդրորեն հստակ տարանջատում
	Խոչընդոտման փաստը արձանագրելու լիազորություն ունեցող անձանց շրջանակի և արձանագրման ընթացակարգի օրենսդրորեն հստակ սահմանում
	Հարկային ստուգումների մասով համապարփակ օրենսդրական ակտի մշակում` հարկային ստուգումների և ուսումնասիրությունների կազմակերպման և անցկացման հետ կապված հարաբերությունները մեկ միասնական ակտով կարգավորելու նպատակով.

 

16. Ռիսկային հարկ վճարողների նկատմամբ հսկողության ուժեղացում (մեթոդաբանության կատարելագործում)

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Ռիսկային չափանիշների վերանայում այն առումով, որ ռիսկ բնութագրող ոչ արդյունավետ չափանիշները ժամանակ առ ժամանակ պետք է փոխարինվեն ավելի արդյունավետ չափանիշներով` ելնելով տնտեսական հարաբերությունների դինամիկայի փոփոխություններից, օրենսդրական դաշտում փոփոխություններից և լրացումներից, հարկ վճարողների վարքագծի դինամիկայից, ոչ ստանդարտ իրավիճակներից և այլն
	Հարկային հանցագործություն կատարած անձանց մինչև 5 տարի ժամկետով ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու և իրավաբանական անձ հիմնադրելու (կամ մասնակից լինելու) իրավունքից զրկում
	Հարկային պարտավորությունների առկայության դեպքում տնտեսավարող սուբյեկտների կողմից նոր իրավաբանական անձ գրանցելու հնարավորության բացառում
	Վերլուծությունների արդյունքում, հարկային պարտավորությունները ժամանակին կամ ընդհանրապես չկատարած տնտեսվարող սուբյեկտների դասակարգում` առավել ռիսկային դեպքերը առանձնացնելու և դրանց նկատմամբ քրեական պատասխանատվության նորմերը խստացնելու (առանձին դեպքերով պատասխանատու անձանց նկատմամբ վարչական պատասխանատվության չափը խստացնելու) նպատակով
Վարչարարական	Ռիսկի համակարգի միջոցով ընտրված հարկ վճարողների ստուգման արդյունքների վերլուծության հիման վրա` ռիսկային չափանիշների արդյունավետության գնահատման մեթոդաբանության մշակում և կիրառում
	Ռիսկի համակարգի կիրառման ընթացքում առաջացող խնդիրների կանոնակարգման օպերատիվ ընթացակարգերի սահմանում
	Ռիսկի փորձարկային համակարգի գործարկում` ընթացիկ վերլուծությունների և ուսումնասիրությունների, տարբեր փորձարկումների նպատակով
	Հարկային հանցագործություններ կատարած անձանց (իրավաբանական անձանց ղեկավարների, հաշվապահների) ռեգիստրի ստեղծում
	Սնանկ ճանաչված անձանց (իրավաբանական անձանց ղեկավարների, հաշվապահների) ռեգիստրի ստեղծում

 

17. Օֆշորային երկրներում գրանցված հարկ վճարողների հետ գործարքների վերահսկողության ուժեղացում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Օֆշորային գոտիներում գրանցված կազմակերպությունների հետ իրականացված գործարքների նկատմամբ տրանսֆերայաին գնագոյացման մեխանիզմների կիրառման հնարավորությունների օրենսդրորեն սահմանում
Վարչարարական	Օֆշորային գոտիներում գրանցված կազմակերպությունների հետ գործարքներ իրականացնող տնտեսավարող սուբյեկտների վերաբերյալ ցանկերի հրապարակում
	Միջազգային համագործակցության շրջանակներում` օֆշորային գոտիներում գրանցված կազմակերպությունների կիրառվող նոր սխեմաների վերաբերյալ տեղեկությունների ուսումնասիրություն

 

18. Էլեկտրոնային կառավարման համակարգերի կատարելագործում, ռիսկերի կառավարում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Բանկային հաշիվների կենտրոնական դարանի ձևավորման և դիտման օրենսդրական հիմքերի ստեղծում
Վարչարարական	Ռիսկային վերլուծությունների իրականացում, հսկողական գործիքների ընտրություն, ներառյալ ՏՏ օժանդակությունը
	Ապրանքների մատակարարման, ծառայությունների մատուցման վերաբերյալ (ներքին շուկայում) տեղեկատվությունը էլեկտրոնային եղանակով ներկայացնելու պահանջ
	On-line մուտք ֆինանսական համակարգին (տարբեր գերատեսչությունների տեղեկատվական համակարգերի միջև կապ)
	Դատական ակտերի հարկադիր կատարման ծառայության հաղորդագրությունների հիման վրա ԱՏԳ արգելափակման և արգելափակումից հանման էլեկտրոնային համակարգի ներդրում
	Փոստային առաքումների մաքսային ձևակերպումների էլեկտրոնային համակարգի ներդրում, ինչը թույլ կտա առավել արդյունավետ կազմակերպել փոստային առաքումների մաքսային հսկողությունը և միևնույն ժամանակ կխթանի ՀՀ-ում էլեկտրոնային առևտրի զարգացմանը
	Այլ երկրների մաքսային ծառայությունների հետ տեղեկատվության նախնական փոխանակման էլեկտրոնային համակարգի ներդրում, ինչը հնարավորություն կընձեռնի ՀՀ մաքսային մարմիններին ներկայացված հայտարարագրերը ավտոմատացված եղանակով համեմատել այլ երկրների արտահանման հայտարարագրերի հետ և տարբերությունների դեպքում համապատասխան գործողություններ իրականացնել

 

19. Միջազգային փորձի ուսումնասիրություն

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
	Վճարովի հարկային հաշվապահի (հարկային մասնագետի) ծառայությունների մատուցում, որը կխթանի նաև ստվերի կրճատմանը կազդի հարկերը ժամանակին և ճիշտ վճարելուն, կձևավորի և կավելացնի օրինապահ հարկ վճարողների քանակը
	Հարկ վճարողներից այլ մարմինների կողմից պահանջվող, հարկային մարմնի կողմից տրամադրվող ներքոշարադրյալ գործարքները դարձնել վճարովի` հարկային պարտավորությունների վերաբերյալ տեղեկանքի տրամադրում հարկային մարմնի կողմից հաշվարկ-հաշվետվությունների հաստատում հարկ վճարողի ստորագրության նմուշների բանկային քարտերի հաստատում

 

20. Հարկերի վճարումից խուսափելու, ապօրինությունների և ստվերային շրջանառության դեմ պայքարի գործում վերլուծություննրի իրականացում

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Վարչարարական	Հարկերի վճարումից խուսափելու, ապօրինությունների և ստվերային շրջանառության դեմ պայքարի գործում վերլուծությունների իրականացում

 

21. Հարկային բազայի քայքայման և շահույթի դուրս հանման (BEPS) դեմ պայքար

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Վարչարարական	Միջազգային փորձի ուսումնասիրություն և առաջարկությունների ներկայացում

 

22. Այլ

Միջոցառման ուղղություն	Միջոցառում	Պատասխանատու	Ժամկետ	Նշում
Օրենսդրական	Աննուղակի եղանակներով պարտավորությունների հաշվարկման կարգի վերանայում և կատարելագործում, աննուղակի եղանակների կիրառման դեպքերի և հիմքերի հստակեցում այնպես, որ հարկային մարմինների համար դրանց կիրառումը լինի ավելի դյուրին և իրավական տեսանկյունից ավելի հիմնավորված (միջազգային փորձի ուսումնասիրություն):
	«Բնապահպանական վճարների մասին» և «Թափոնների մասին» ՀՀ օրենքների, Ընդերքի մասին ՀՀ օրենսգրքի համապատասխան փոփոխություններ կատարելու միջոցով «թափոններ», «արտադրական լցակույտեր», «տեխնածին հանքավայրեր» հասկացությունների օրենսդրորեն հստակեցում, թափոնների դասակարգման (վտանգավոր և ոչ վտանգավոր) և հաշվառման հարցերի կարգավորում
	Ընկերության տնօրենների ֆիդուցիար պարտավորությունների վերանայում
	Միջազգային համագործակցության արդյունքում ձեռք բերված տեղեկատվությունը օգտագործելու իրավական հիմքերի առկայություն
	Ֆիզիկական անձանց գյուղատնտեսական գործիքներ և հիմնական միջոցներ ներկրելուց, սահմանին հարկեր վճարելուց ազատում
Վարչարարական	Միայն հարկային մարմիններին տեղեկացնելուց հետո տնտեսավարող սուբյեկտի բաժնեմասերի մի մասի փոխանցումը այլ անձի
	Արգելադրված ակտիվների կառավարման հատուկ ստորաբաժանման ստեղծման հարցի ուսումնասիրություն /Asset management office/
	Մաքսային ձևակերպումների ընթացքում «Մեկ պատուհան» համակարգի ընդլայնում, որը կնվազեցնի մաքսային ձևակերպումների ժամանակ ծախսվող ռեսուրսները
	Հետբացթողումային հսկողության արդյունավետությունը բարձրացնելու համար ապրանքների հայտարարագրման TWM համաարգի ռիսկերի կառավարման ենթահամակարգում նախօրոք մշակված ռիսկային չափանիշների հիման վրա հետբացթողումային հսկողության համար գործարքների ընտրության համակարգի ներդրում

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

IV.    ՀԱՎԵԼՎԱԾՆԵՐ

 

Հիմնական հասկացություններ	«Հարկերի մասին» ՀՀ օրենք	ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգիրք	ՀՀ քրեական օրենսգիրք
-1-	-2-	-3-	-4-
«Հարկային հանցագործություն»	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ Գործնականում կիրառվում են ՀՀ քր.օրենսգրքի 188, 189, 205 -րդ հոդվածները
«Հարկային խարդախություն»	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ
«Հարկերի վճարումից խուսափում»	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ
«Հարկերը վճարելուց չարամտորեն խուսափում»	Սահմանված չէ	Սահմանված չէ	Սահմանված է ՀՀ Քրեական օրենսգրքի հոդ. 205

Աղյուսակ 1